• پارسال همین موقع‌ بود که «کبری»، «کوکب‌خانم» و «پطروس» از کتاب‌های درسی رفتند؛ رفتند تا جایشان را به شخصیت‌های جدیدی بدهند که دیگر به قول آموزش‌وپرورشی‌ها «قدیمی» و «جعلی» نباشند و بشود علایق نسل‌جدیدی‌ها را با آن‌ها تامین کرد. «خانواده هاشمی» را هم که همین یک هفته پیش مسئولان تالیف کتاب‌های درسی در وزارت آموزش‌وپرورش به خانه‌شان فرستادند و میهمانی‌شان در کتاب‌ سوم دبستانی‌ها بعد از حدود 30‌سال، تمام شد. حالا قرار است ماجرای «دریاقلی سورانی»، شخصیت تاثیرگذار اوایل جنگ ایران و عراق، جایگزین این داستان‌ها شده و در کتاب درسی ششم دبستانی‌ها آمده است. اما تغییرات به این‌ها محدود نشده است؛ از زمانی که سند برنامه درسی ملی تصویب شده، چهار سال می‌گذرد و حالا آن‌قدر حرف‌و‌حدیث‌‌ها درباره چگونگی اجرای آن زیاد شده که معلوم نیست قرار است چه بر سر محتوای درسی دانش‌آموزان بیاید. 
    داستان تغییر و بازنگری در محتوای کتاب‌های درسی سر دراز دارد. آخرینش بازمی‌گردد به چندروز پیش؛ وقتی رییس سازمان دیه، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتاب‌های درسی و معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر گفتند که قرار است موضوعاتی مانند اعتیاد، مهریه و چک بلامحل، نحوه مقابله با آسیب‌های اجتماعی، ایدز و آموزه‌های بهداشتی به محتوای کتاب‌های درسی، به‌خصوص دبیرستانی‌ها اضافه شود. حالا و بعد از گذشتن یک‌ماه از رونمایی برنامه، درسی ملی توسط وزیر، این صحبت‌ها مشکل‌ساز شده است. چندروز پیش علی ذوعلم، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتاب‌های درسی وزارت آموزش‌وپرورش، گفت که «آموزه‌های مقابله با آسیب‌های اجتماعی و ایدز و همچنین آموزه‌های بهداشتی مرتبط با سلامت فرد و اجتماع در کتاب‌های درسی به دانش‌آموزان مقطع دبیرستان ارائه می‌شود.» آن‌طور که او گفته بود «دانش‌آموزان پایه دوم دوره متوسطه هم در حال حاضر در ضمیمه کتاب زیست‌شناسی با نحوه مقابله با بیماری ایدز آشنا می‌شوند.» اما پس از آن معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر گفت وزیر آموزش‌وپرورش به این ستاد قول مساعد داده است که مضرات موادمخدر از سال تحصیلی جدید در کتاب‌های درسی بیاید: «امسال با مساعدت وزیر آموزش‌وپرورش در کتاب درسی بهداشت و سلامت ششم ابتدایی 10 تا 11 صفحه به این موضوع اختصاص داده شد. طرح مصون‌سازی دانش‌آموزان در معرض اعتیاد با پیگیری‌های وزیر و معاونت تربیت‌بدنی و سلامت آموزش‌وپرورش به ثمر رسیده و مشخص شده است که علل جدی بروز اعتیاد، آسیب‌های خانوادگی است که طرح‌هایی برای پیشگیری از آن انجام و اعتبارات آن هم فراهم شده است.» اسدلله جولایی، رییس ستاد دیه، هم چندروز پیش از ورود مباحثی مانند مهریه، دیه حوادث رانندگی و چک بلامحل به کتب‌ درسی و نشریات رشد خبر داده بود. این صحبت‌ها حالا دردسرساز شده است؛ با این‌که این افراد از حمایت وزیر آموزش‌وپرورش از گفته‌هایشان خبر داده‌اند، این رییس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش‌وپرورش است که دیروز بر طبل مخالفت با این طرح‌ها کوبیده و گفته هیچ فرد یا نهادی حق ارائه پیشنهاد یا تغییر محتوای کتاب‌های درسی را ندارد جز سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی. او تنها نهاد تصویب‌کننده این موضوعات را هم شورای‌عالی آموزشی وزارت آموزش دانسته است. محی‌الدین بهرام محمدیان با گله‌مندی از سخنان رییس ستاد دیه و معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر به «ایسنا» گفته است که بعضی از سخنان این نهادها غیرمسئولانه و غیرکارشناسی است. این معاون وزیر آموزش‌وپرورش در واکنش به ورود «مضرات موادمخدر» به کتب درسی دانش‌آموزان ششم ابتدایی گفته که «ظاهرا بعضی از نهادها برای ابراز سخن تازه یا ارائه گزارش کاری انجام نشده خود، سخنانی خارج از حوزه مسئولیت خود می‌گویند.» او معتقد است که هیچ برنامه‌ای بدون طی فرآیند قانونی و کارشناسی وارد کتاب‌های درسی نمی‌شود. تدوین برنامه درس ملی از چهار سال گذشته براساس مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی آغاز شد و در دی 88 تمام شد. این سند 130‌صفحه و در هشت فصل است و مباحث فلسفی، علمی، مبنایی، الگوهای هدف‌گذاری و... در آن مطرح شده است. حوزه‌های یادگیری، دوره‌های تحصیلی، راهبردهای درسی و تربیتی، مباحث ارزشیابی تحصیلی از دیگر فصول سند برنامه درس ملی است. از زمان تصویب این سند تا‌به‌حال، موافقان و مخالفان بسیاری درباره موضوعات آن، به‌ویژه بومی‌سازی کتاب‌های درسی نظراتشان را رسانه‌ای کرده‌اند. موافقان معتقدند که محتوای کتاب‌های درسی باید عوض شوند و زمان تدریس آن‌ها در مدارس تمام شده است و مخالفان می‌گویند که تغییر محتوای کتاب‌های درسی به‌درستی در این سند دیده نشده است و باید به مباحث دیگری هم در آن توجه کرد. مرتضی شکوهی، معاون دفتر آموزش تالیف و کتب درسی وزارت آموزش‌وپرورش، در گفت‌وگو با «بهار» نظراتش را درباره تغییر محتوای کتاب‌های درسی و سخنان دیروز معاون وزیر آموزش‌وپرورش این‌طور می‌گوید: «دانش‌آموزان ما باید از آنچه در اجتماع می‌گذرد آگاه باشند و توانمندی‌های لازم را برای مواجهه با آن‌ها کسب کنند. معتقد نیستم که الزاما این مباحث باید در کتاب‌های‌ درسی بیاید، بلکه باید معلمان ما به‌گونه‌ای آموزش ببینند که مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را به دانش‌آموزان آموزش دهند؛ زیرا کتاب‌های درسی ما ظرفیت محدودی دارند و نمی‌شود مباحث مربوط به آسیب‌های اجتماعی را در آن‌ها گنجاند. » او می‌گوید که به‌طور مشخص آموزش‌وپرورش مسئول تعلیم معلمان برای آموزش این مسائل به دانش‌آموزان است: «ولی به هرحال باید گفت که این وظیفه فقط برعهده وزارت آموزش‌وپرورش نیست و خود معلمان باید در این‌باره احساس تکلیف کنند. آن‌ها در کلاس‌های درس آن‌قدر فرصت دارند که بتوانند توانمندی مقابله با آسیب‌های اجتماعی را به دانش‌آموزان یاد دهند.» او درباره بومی‌شدن مطالب درسی معتقد است که باید یک چارچوب مشترک و نظام معیار بر همه درس‌های دانش‌آموزان کشور وجود داشته باشد ولی به‌هرحال در سند ملی درسی آمده است که مسئولان مدارس مختلف می‌توانند 70‌ساعت را برای آموزش مباحث بومیشان به دانش‌آموزان اختصاص دهند. رسول پاپایی، کارشناس آموزشی و معلم، در گفت‌وگو با «بهار» نظرات دیگری در این‌باره دارد: «یکی از خلاءهای آموزشی که دانش‌آموزان ایرانی امروزه دچار آن هستند این است که مهارت‌های زندگی را در مدرسه‌ها یاد نمی‌گیرند؛ چون همواره به مسئولان مدارس گفته شده که آموزش درباره آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد سیاه‌نمایی است و خلاف سیاست‌های کلی نظام آموزش‌وپرورش است. این در حالی است که خودش آموزش‌وپرورش درباره نحوه مقابله دانش‌آموزان با آسیب‌های اجتماعی موفق نبوده و توانمندی را در این‌باره در آن‌ها به وجود نیاورده است.» این کارشناس آموزشی می‌گوید که مسئولان آموزش‌وپرورش باید به این جمع‌بندی برسند که یا این مباحث را در کتب درسی بیاورند یا در زنگ‌های پرورشی به دانش‌آموزان آموزش بدهند: «زنگ‌های پرورشی در مدارس عموما به بیهودگی می‌گذرد و معلمان برای جبران‌کردن عقب‌ماندن از چارچوب آموزشی‌شان از این زنگ‌ها استفاده می‌کنند. در‌حالی‌که مدارس می‌توانند با استخدام نیروهای متخصص اجتماعی و آسیب‌شناسان اجتماعی از آن‌ها برای بالا‌بردن توانایی‌های اجتماعی دانش‌آموزان استفاده کنند و اگر وزارت از این طرح پشتیبانی نمی‌کند، دیگر مخالفت با آمدن این مباحث در کتاب‌های درسی دلیلی ندارد.» پاپایی از موافقان تالیف کتاب‌های درسی برای قومیت‌های مختلف و یکسان‌نبودن کتاب‌های درسی برای همه دانش‌آموزان کشور است و می‌گوید این روانشناسان و متخصصان مطالعات محیطی‌اند که می‌توانند در تالیف کتاب‌های درسی برای دانش‌آموزان در شهرهای مختلف کمک کنند.